Κατερίνα Έσσλιν • Θέλει θάρρος το να μη λες τη γνώμη σου

Συνέντευξη στον Βασίλη Γρετσίστα | Dreamers & Co.,
Τετάρτη 8 Ιουνίου 2016 »»

Τη γνωρίσαμε στο Dreamers & Co. πριν λίγους μήνες με τη συλλογή διηγημάτων της 32 Δεκεμβρίου που μας είχε εντυπωσιάσει και αποτελείται από είκοσι ένα «μυθιστορήματα του ενός λεπτού» και από μία νουβέλα, τα οποία αγγίζουν κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο τον αναγνώστη. Η αίσθηση που αφήνει το βιβλίο, εν τέλει, είναι η αίσθηση μίας και μόνο ιστορίας, η οποία θα μπορούσε να είναι η ιστορία του καθενός. Η Κατερίνα Έσσλιν είναι ένας άνθρωπος που θα θέλαμε να είναι στη ζωή μας, ας τη γνωρίσουμε όμως καλύτερα:

Μπορείς να μας αποκαλύψεις πώς ήταν να δουλεύεις την ιδέα για την πιο πρόσφατη συλλογή διηγημάτων σου, το 32 Δεκεμβρίου;

Η απάντηση περιέχεται όλη στη λέξη αυτοματοποίηση. Το κείμενο πάντα πηγαίνω και το συναντάω, γράφοντας. Με περιμένει έτοιμο στη γωνία και πάω και το βρίσκω. Δεν ακολουθώ κάποιο δοκιμασμένο δρόμο όμως, δεν υπάρχει καν δρόμος ανοιχτός, το οδικό δίκτυο ανοίγεται επιτόπου, δεν δουλεύω καμία ιδέα λοιπόν. Θα σας δώσω μια κάπως αλληγορική εικόνα γι’ αυτήν την έλλειψη προεργασίας: αν η γραφή ήταν ποτήρι, δεν θα ήταν ένα άδειο ποτήρι που σιγά σιγά το γεμίζω, αλλά ένα γεμάτο ποτήρι που γραφοντας το αδειάζω.

Για ποιο λόγο γράφεις;

Γιατί μου είναι πολύ εύκολο και πολύ δύσκολο. Εύκολο να γράψω και δύσκολο να μην γράψω. Κάποτε μπορεί να απαντούσα ότι γράφω από ανάγκη να εκφραστώ, αλλά δεν είναι ανάγκη τελικά. Είναι ό,τι είναι. Είναι σκέτο, χωρίς λουλουδάκια κι εξηγήσεις γύρω-γύρω. Ούτε στίγμα θέλω ν’ αφήσω ούτε να διαιωνίσω τις απόψεις μου, είναι απλώς η φυσική προέκταση του χεριού μου.

Η λογοτεχνία έχει τον τρόπο της να καθορίσει τη ζωή μας. Υπάρχει κάποιο βιβλίο που καθόρισε τη δική σου;

Με ορίζει περισσότερο η γραφή, το άνοιγμα του οδικού δικτύου που λέγαμε, παρά η ανάγνωση. Δεν μπορώ να ξέρω πόσο και αν καθορίζει τον αναγνώστη η λογοτεχνία. Αισθάνομαι πως είναι σαν να σ’ επιβιβάζει σ’ ένα ασθενοφόρο, αλλά να μη σε πηγαίνει τελικά στον γιατρό. Δηλαδή σε προειδοποιεί ότι χρειάζεσαι κάποιου είδους επισκευή μέσα σου, αλλά δεν παίρνει την ευθύνη. Γενικώς η τέχνη δεν οφείλει να φέρει τη δική μας ευθύνη. Θα ήταν άδικο να την επιφορτίσουμε μ’ αυτό το βαρίδι. Θα θυμάμαι ωστόσο για πάντα το πρώτο-πρώτο βιβλίο που διαβασα κι αναφώνησα «ωχ, ώστε υπάρχει και το πίσω μέρος της λογοτεχνίας», και το παράξενο αυτό βιβλίο ήταν του Άλντους Χάξλεϋ, το Θαυμαστός καινούριος κόσμος. Ήμουν 10.

Ποια είναι η πιο ενδιαφέρουσα φράση που έχεις ακούσει ποτέ;

«Τα μάτια δεν βλέπουν τα πράγματα όπως είναι τα πράγματα. Τα μάτια βλέπουν τα πράγματα όπως είναι τα μάτια», της Αναΐς Νιν. Ή το σχετικό «όποιος κρατάει σφυρί, βλέπει παντού καρφιά». Υπάρχουν και φράσεις-κλισέ που σε προκαλούν να πάρεις έναν μαρκαδόρο και να τις συμπληρώσεις. Παράδειγμα, κάτω από τη φράση «μην πατάτε το πράσινο» σου έρχεται να συμπληρώσεις τη φράση «καλύτερα ξαπλώστε πάνω του γυμνοί, κυλιστείτε και φιληθείτε».

Τι θα άλλαζες από τον κόσμο μας; Υπάρχει κάτι που σε θυμώνει;

Παλιά, που ήμουν μικρή κι ανόητη, θα απαντούσα όλα, τα πάντα, το σύμπαν. Τώρα που είμαι μεγάλη και ανόητη, δεν θα άλλαζα τίποτα απολύτως. Άντε, το πολύ να καταργούσα τις θερμίδες στη σοκολάτα. Σοβαρά τώρα, πολύ παρωχημένη η λέξη αλλαγή για μένα, την εποχή των συνειδητοποιήσεων. Αλλαγή σε τι; Τα πάντα είναι διαφορετικά από μόνα τους και αλλάζουν από τη φύση τους ανά λεπτό. Τώρα πιστεύω στην αποδοχή και στο Αριστοτελικό «κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε με ό,τι έχουμε». Ξινά λεμόνια έχουμε; Λεμονάδα κάνουμε. Κάποιοι νομίζουν ότι αυτό είναι συνθηκολόγηση, αλλά για μένα η επανάσταση δεν πιστεύω ότι σχετίζεται με βαρελότα και γενικευμένο θυμό που εξωτερικεύεται, είναι εσωτερική υπόθεση και μόλις αντιλήφθηκα ότι η ζωή είναι για να εναρμονίζεσαι κι όχι να εναντιώνεσαι, όλα απέκτησαν πιο ουσία για μένα. Στο τέλος της ημέρας, νιώθω πολύ μέτρια για να σας αναλύσω περαιτέρω κάποιο προσωπικό μανιφέστο. Το εκνευριστικότερο χαρακτηριστικό που έχουμε οι άνθρωποι πάντως είναι η αγένεια. Και το ότι μπερδεύουμε τη γνώμη με τη γνώση. Νομίζουμε ότι είναι το ίδιο αυτά τα δύο. Και λέμε αδιακρίτως μια γνώμη χωρίς την παραμικρή γνώση ή πιστεύουμε ότι εφόσον έτσι εμείς νομίζουμε για κάτι έτσι θα είναι. Ας πάρουμε φερειπείν ανθρώπους που στη ζωή τους έχουν βρεθεί γυμνοί και ξυπόλυτοι μόνο σε ακρογιαλιά. Έχουν γνώση πλατσουρίσματος, αλλά πάνε κι εκφράζουν γνώμη για τον πνιγμό. Και ούτε καν τον πνιγμό του άτυχου κολυμβητή. Τον πνιγμό του ξεριζωμένου. Πιστεύω πως αβρόχοις ποσίν δεν προκύπτει έγκυρη γνώμη. Από μικροί ακούγαμε στο σχολείο το γνωστό «να έχουμε το θάρρος της γνώμης μας» για όλα. Πλέον θέλει θάρρος το να μη λες τη γνώμη σου.

Αν σου ζητούσαν να χαρακτηρίσεις τον εαυτό σου με ένα βιβλίο, ποιο θα ήταν αυτό;

Το πιο κοντινό που μπορώ να σκεφτώ είναι το σημειωματάτριο της γιαγιάς μου που έγραφε τις συνταγές σκόρπια και αυτοσχεδιαστικά. Στη μια σελίδα η κρεμ καραμελέ στην επόμενη το κυριακάτικο ψητό. Έτσι νομίζω ότι είμαι, ανάκατη και αδόμητη. Και ρετρό. Θα μπορούσα να είμαι κι ένας τηλεφωνικός κατάλογος τύπου χρυσός οδηγός, τώρα που το σκέφτομαι, δηλαδή πολλοί άνθρωποι σε έναν, αφού, ξέρεις, από το διάστημα αν μας δεις όλοι οι άνθρωποι τον ίδιο εαυτό έχουμε. Από σοβαρά βιβλία δεν ξέρω τι να πω. Κάποιο του Κάφκα.

Θυμάσαι ποιο ήταν το συναίσθημά σου όταν πρωτοείδες βιβλίο σου στις προθήκες των βιβλιοπωλείων; Γράφεις πια με την ίδια προσμονή;

Εγώ στο πρώτο βιβλίο αντέδρασα σαν να ήταν το πέμπτο. Σαν να είχα ξαναεκδοθεί ένιωθα, ίσως λόγω κεκτημένης ταχύτητας, με τόσο που είχα γράψει στη ζωή μου από μικρή. Στο τρίτο βιβλίο πια ήταν που είπα ωχ είμαι συγγραφέας ρε, και αντέδρασα σαν να ήταν το πρώτο μου. Κατά κάποιο τρόπο βέβαια κάθε βιβλίο είναι το πρωτό μου, συχνά αισθάνομαι σαν να γράφω το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά, αφού σε όλα τα γραπτά μου για τα ίδια μιλάω, έρωτας, θάνατος, κλείσαμε.

Κατά τη διάρκεια της συγγραφικής σου πορείας, υπάρχει κάποιος/α συγγραφέας που γνωρίζοντάς τον σε κέρδισε για τον τρόπο που αντιμετώπιζε τη ζωή;

Συγγραφέας όχι. Αγράμματος ήταν. Ο παππούς ενός φίλου, που δεν ήθελε ποτέ να κάθεται σε καρέκλα. Φερόταν σαν να μην του άξιζε να έχει προσωπικό χώρο. Αν έπρεπε να κάτσει, σε κάποια επίσκεψη ας πούμε, καθόταν ίσα-ίσα στην ακρούλα τής καρέκλας για να μην την πιάνει όλη. Σαν να μην του αναλογούσε τόσος χώρος. Απο συγγραφείς, με αγγίζει όποιος έχει την αντίληψη να πλάσει έναν τόσο αληθινό χαρακτήρα.

Πώς χειρίζεσαι την έμπνευση σου; Τι ρόλο παίζει το ένστικτο;

Την έμπνευσή μου τη σνομπάρω, αφού ποτέ δεν κρατάω σημειώσεις. Μπορεί κι από τεμπελιά. Άρα, τυχόν αδέσποτες εμπνεύσεις (ας πούμε την ώρα που οδηγώ, γιατί στο αυτοκίνητο σκέφτομαι πάρα πολύ) μένουν αναξιοποίητες. Δεν λέω καν εκκρεμείς, αλλά αναξιοποιήτες, γιατί μετά ούτε που θυμάμαι τι είχα σκεφτεί. Ξέρετε πόσα διηγήματα έχω γράψει μέσα στο μυαλό μου οδηγώντας, τα οποία τελικά ποτέ δεν μεταφέρθηκαν σε χαρτί, επειδή ποτέ δεν κράτησα πουθενά μια τόση δα σημείωση; Ούτε εγώ. Αλλά να μην είναι διακόσια σαράντα τρία;

Υπάρχει ίσως ένα κλασικό βιβλίο που δεν το έχεις διαβάσει και νιώθεις άσχημα γι΄αυτό;

Απελευθερώθηκα νωρίς από την αγωνία ότι δεν θα προλάβω να διαβάσω τα πάντα, οπότε πια δεν με ενοχλούν οι ελλείψεις μου, αντιθέτως, όλοι ξέρουν ότι δεν διαβάζω πολύ κι ότι η αγωνία μου αφορά κυρίως στο πόσα θα προλάβω να γράψω. Πάντως νιώθω λίγο παράξενα που παράτησα στη μέση Το κουτσό του Κορτάσαρ, ενώ είναι εξαιρετικό βιβλίο.

Έχεις κάποιο «μότο» που ακολουθείς στη ζωή σου και θα ήθελες να μοιραστείς με τους αναγνώστες μας;

Όχι, αλλά μπορώ επιτόπου να αυτοσχεδιάσω και να παραστήσω τη σοφή. Ξεκινάω. Καταρχάς, φόρεσε ένα ζακετάκι. Κατά δεύτερον, ό,τι κι αν σου σερβίρει η ζωή να το γιορτάζεις, να το τρως και να λες κι ευχαριστώ, ειδικά για τα ανάλατα. Επίσης, να συγχωρείς και να μη λες ποτέ «συνέχεια κάτι μου λείπει». Ν’ αγωνιάς μόνο αν διαπιστώσεις ότι συνέχεια κάτι σου περισσεύει, γιατί σημαίνει ότι δεν δίνεις πολλά. Τέλος, μην αποθηκεύεις τίποτα.

Ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σου και τις γεμάτο ενδιαφέρον απαντήσεις σου.

Περισσότερα για την Κατερίνα Έσσλιν εδώ.