Μικρή, μεγάλη φόρμα

 γράφει ο Απόστολος Θηβαίος | Literature.gr, Κυριακή 16 Ιανουαρίου 2022 »»

… Πού χάθηκαν εκείνοι οι άνθρωποι στο εξώφυλλο; Τι να γίνηκαν; Σε ποια στάση κατέβηκαν, πώς έζησαν, πώς αγάπησαν, πώς πέθαναν. Κανείς δεν μίλησε. Μονάχα τις τροπές της μοίρας τους θυμήθηκαν και σώπασαν που ένιωσαν τη μεγάλη τους πίκρα…

Η σύνθεση του Πάνου Κασσιάρη κοσμεί το εξώφυλλο της καινούριας έκδοσης. Η Απόπειρα και ο Ματθαίος Ζευγόλης πιστός στην μικρή φόρμα και τις μεγάλες μνήμες φέρνουν στο φως τον Σάντουλο. Η καινούρια συλλογή διηγημάτων του Ναξιώτη συγγραφέα και μουσικού περιλαμβάνει 20 και πλέον μικρές, βιωματικές ιστορίες. Βγαλμένες από μια παλιά σκηνογραφία μοιάζουν με τις φωτογραφίες που γεμάτες σκόνη λένε την ιστορία τους κάτω από τα φώτα και μες στην σκιά επιστρέφουν. Φαντάζουν μαρτυρίες για όλα όσα ζήσαμε και τώρα κυκλοφορούν εντός μας, φρουρές ξεχασμένες και παλιές που κάθε τόσο παρελαύνουν στους δρόμους μας τους πιο μυστικούς. Ακίδες ή πάλι μια επαλήθευση του χρόνου που κυλά ανεμπόδιστα, καταπίνοντας ανθρώπους, φίλους, λεωφορεία, όνειρα και ζωές.


«Ο μουσικός», «Η παράσταση», «Στο ράφι», «Στον τρίτο», «Στο Λιμάνι», «Τα χέρια της Μυρσίνης» συνιστούν μερικούς από τους τίτλους που σηματοδοτούν όλα εκείνα τα μικρά μυθιστορήματα. Ο Σάντουλος και άλλα διηγήματα του Ματθαίου Ζευγόλη τραγουδά το φορτίο του βίου, μιλά για ιστορίες γραμμένες από αντιήρωες. Μορφές λησμονημένες που απέμειναν καρφιτσωμένες στον τόπο που ζήσανε, σαν υπόμνηση του περάσματός τους. Ο Ζευγόλης τους βρίσκει στα παλιά τους τα λημέρια, πιάνει την μουσική και τους ξυπνά. Και δεν θέλει τα πολλά τα λόγια, την βιογραφία τους την αρμολογεί μες στην μικρή του φόρμα που εξακολουθεί να τιμά. Κάτι παλιές, βαθιές εποχές, γεμάτες από σύμβολα σπασμένα και από ανθρώπους κομμένους σαν τους μίσχους. Όλοι αυτοί οι χαρακτήρες που διατρέχουν την ανθρώπινη εμπειρία και ξυπνούν απάνω στο νεύμα του συγγραφέα, μοιάζουν να προσμένουν μες στις σκιές, πρόσωπα τυφλά και μελαγχολικά, σαν δέντρα μες στην ομίχλη. Ο Ματθαίος Ζευγόλης καταβαίνει τα σκαλοπάτια και κάτω στα υπόγεια ξυπνά και πάλι τις τελετές που πέρασαν και πάνε. Οι παλιές μυθολογίες σηκώνονται και πιάνουν τον χορό και ο χρόνος προβάλλει με τις εικόνες του καθάριες και πικρές. Ο Ζευγόλης χαρίζει στα πρόσωπά του την ζωή, τινάζει την σκόνη από τα μάτια τους και ξαναγράφει τον κόσμο όπως ήταν μια φορά. Μες στις φλέβες του χτυπά η καρδιά ενός παράξενου θιάσου, ίδιος ο πόνος του τότε και τώρα. Βιογραφίες κομμένες σαν κλωνάρια από την μοίρα, ζωές που δαπανήθηκαν σε έναν σκοπό και κλάματα βουβά από σφραγισμένα στόματα, άνθρωποι πλασμένοι πια μονάχα από τις θύμησες, στελεχώνουν τις ιστορίες των εκδόσεων Απόπειρα. Ζωές απλές, μοιραίες και πάλι , επιστρέφουν στον κόσμο των χρωμάτων. Ο συγγραφές με το πενάκι του κάνει να σαλεύουν τα παγωμένα τους τα μάτια, αναδεύει μες στον νου του εκείνες τις λέξεις τις μεταχειρισμένες, τις γεμάτες από το υλικό της ζωής. Ο χρόνος ο ανθρώπινος φαντάζει σαν εκείνον των πουλιών και όμως αρκεί το πενάκι του Ζευγόλη για να ζωγραφιστούν ξανά οι πίκρες, οι δόξες, οι καημοί όσων θυμάται. Είναι από την σιωπή καμωμένα τα μικρά μυθιστορήματα των εκδόσεων Απόπειρα, σταλάζουν σιωπή και θυμίζουν την λύπη των βραδινών προσκλητηρίων. Τα σκοτεινά σπίτια φωτίζονται και τα τυφλά παράθυρα δείχνουν από την αρχή το πώς και το γιατί ενός ολόκληρου κόσμου. Ακούς που σεργιανάνε οι πεθαμένοι φίλοι, ακούς τις ψυχές που συγυρίζουν τον καημό τους, από παντού σταλάζει το μεσημέρι και η μνήμη πετά πέτρες πάνω στα μάτια μας. Είναι γεμάτο το τραπέζι του Ματθαίου Ζευγόλη, γεμάτο από την θύμηση, σημαδεμένο από την στοχαστική ανάκληση του ίδιου του δημιουργού. Κάτω από τα μάτια των ηρώων του στέκει, κάτω από τις βρύσες της μνήμης κάθεται και πίνει ο Ζευγόλης. Σε κάποιο αφιερωματικό κείμενο για τον Νίκο Καρούζο ο συντάκτης γράφει για την χυμώδη αταραξία του ονείρου και τούτη την ώρα φαντάζει πιο ταιριαστή αυτή η συνοπτική έκφραση για να περιγράψει την ατμόσφαιρα των μικρών στιγμών που συνδέονται κάτω από το δέρμα τους μες στις σελίδες του εξαιρετικού Σάντουλου.

Ο Ματθαίος Ζευγόλης συνεχίζει την μακρά παράδοση της αφήγησης. Επιστρέφω στην συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Εκείνη που δεν χόρεψε για να επιβεβαιώσω πως ο συγγραφέας δοξολογεί τότε και σήμερα όλη ετούτη την βιωμένη εμπειρία που αθροίζεται. Επιστρέφει στην μνήμη των ματιών του που καθώς λέει ο Γιώργος Χειμωνάς περιλαμβάνει τα αποσπάσματα της ζωής μας, φυσά τις στάχτες πάνω από τις σημασίες.

Στο βάθος της ταβέρνας θα βρεις αφηγητές σαν τον Ζευγόλη, στηριγμένους πάνω στην λύπη των χεριών τους. Μια κάποια στιγμή ανάβουν τα αίματα και οι ζωές και οι αφηγητάδες παραμερίζουν τις βαριές πορφύρες των νεωτερισμών για να ξαναδώσουν πίσω στον κόσμο το σχήμα και την μορφή του. Και πέρα ακούγονται οι ψιλές φωνές των πουλιών και όλα μισοφέγγουν σαν ανάμνηση, οι φίλοι φθάνουν στις μύτες των ποδιών μην τάχα και χαλάσουν το όνειρο, την ερημιά του ύπνου τραγουδάνε οι αφηγητάδες. Αντικείμενό τους τόσοι και τόσοι άνθρωποι, τόσα και τόσα μέρη, νεύματα σεπτά πια μες στις σελίδες του άξιου δημιουργού.

Είναι πολλοί όσοι αποδίδουν στην μικρή φόρμα την μομφή της ευκολίας. Της συγγραφικής ευκολίας που επιτρέπει στον δημιουργό να πει την ιστορία του απαλλαγμένος από την απαίτηση της μυθιστοριογραφίας, την αναλυτική επεξεργασία και το διεξοδικό εργαστήρι.  Αρκεί λένε, μερικές περιγραφές και μια ιδέα της λαϊκότροπης ζωής για να διακοσμηθούν αυτά τα πολύτιμα, μικρή διηγήματα. Μα είναι σε αυτές τις ταπεινές συνόψεις που μπορεί να νιώσει κανείς τον χρόνο τον σταματημένο και τον θάνατο και την φοβερή ζωή που τραβά ακατόρθωτη τον δρόμο της. Είναι οι μικρές φόρμες εκείνες που θα ψιθυρίσουν πράγματα μικρά μα θεμελιώδη, όπως την μορφή του φίλου, μια κουπαστή φαγωμένη από το άγγιγμα και τον καιρό. Είναι αυτές οι φόρμες που βρίσκουν την αντιστοιχία τους στο κομμάτι από το επιστήλιο και το κιονόκρανο, είναι αυτές οι ίδιες που δεν ξεχωρίζουν από την αξία του θραύσματος, που κουβαλούν κάτι πνευματικό, τόσο κοντινό στο όνειρο, τόσο μακρυσμένο πια από την ζωή. Η μικρή φόρμα, δίχως αμφιβολία αντιστοιχεί στην λεπτομέρεια ενός κίονα, σε μια γύψινη διακόσμηση που στέκει περήφανη πάνω από την οδό Λιοσίων, στην κόψη ενός ναξιώτικου λυχναριού που προσμένει δυο χέρια να το ξυπνήσουν από τα χώματα. Είναι η μικρή φόρμα που κουβαλά την ομορφιά του μικρού περιβολιού, που κάνει κομμάτια τους απόλυτους τους όγκους, που χωρά την μέριμνα την ποιητική. Είναι υπαινιγμοί που αφήνουν αμίλητα τα σπουδαιότερα, είναι κρυπτογραφίες και κλειδιά μουσικά, παιγμένα πια σε άλλα χέρια, είναι το χυμένο χρώμα του Θεόφιλου και της λαϊκής βιογραφίας που παραβιάζει το εμβαδό, τον χώρο, τον χρόνο, την άπειρη έκταση. Είναι τόσα περισσότερα από τις διαστάσεις αυτού εδώ του κόσμου. Η μικρή φόρμα σημαίνει ένα βιβλίο ατέλειωτο , γιατί δεν λογαριάζει την απάντηση, μονάχα τον άνθρωπο και εκείνο το κάτι, που έχει από τον θάνατο κλαπεί.

Ο Ματθαίος Ζευγόλης υπογράφει τον Σάντουλο από τις εκδόσεις Απόπειρα. Ένα δαιμόνιο μας επιτρέπει να δούμε ανάμεσα από τις ρωγμές του κόσμου και μας οδηγεί στο όνειρο πίσω από το πολύχρωμο σκηνικό του σημειώνει ο Kadinsky και ίσως αυτή η μαρτυρία να περιγράφει πληρέστερα την πρόθεση και την αξία αυτού του μικρού, μεγάλου βιβλίου. Όπως και να έχει, ο Ζευγόλης καρφώνει στα ακρόπρωρα ονόματα και αισθήματα και μνήμες και αρμενίζει παρέα με τους ολομόναχους φίλους του, με των τόπων τα ονόματα. Κάθε τόσο, στήνει βωμούς για τους Ελπήνορες της ζωής, κοιτάζει πίσω τις Ευριδίκες με του Ορφέα την πίκρα μα δεν τις σκοτώνει. Μες στο νυχτόραμα του νου, τα πρόσωπα και τα μέρη ξαναγίνονται ότι δεν είναι πια. Ζωντανά, κομμάτια μιας εποχής που φεύγει γρήγορα από κοντά μας. Μέρη και άνθρωποι αυτόνομοι, μια ιδέα παλιού, γεμάτου από έρωτα. Ετούτα τα πράγματα υπερασπίζεται Ο Σάντουλος και άλλα διηγήματα του Ματθαίου Ζευγόλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Απόπειρα και μας γοητεύει.