Το χρονικό μιας εφηβείας

Γράφει ο Νίκος Βατόπουλος | Καθημερινή,
Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2012 »»

Δημήτρης Κουκουλάς
Τα φορτηγά και άλλες ιστορίες
Εκδόσεις Απόπειρα, σελ. 230

Γλυκιά ζωή στην επαρχία μιας Ελλάδας οικείας και ξένης μαζί. Σαν ένα συναρμολογημένο αφήγημα, φτιαγμένο κομμάτι κομμάτι από θραύσματα μνήμης, το βιβλίο του Δημήτρη Κουκουλά «Τα φορτηγά και άλλες ιστορίες» είναι ένα τραγούδι για την παιδική και εφηβική ηλικία, ξεχασμένη σε σκονισμένες αλάνες κάποιου χωριού της Μεσσηνίας, στην Ελλάδα πριν από μισό αιώνα. Με λαιμαργία γυρνούσα στις σελίδες του Δημήτρη Κουκουλά, ξανά και ξανά, για να ρουφήξω βαθιά στα πνευμόνια μου τον αέρα που ανάσαινε εκείνο το παιδί, ο ήρωας του βιβλίου, εκείνος που σε 230 σελίδες και για όσο διάστημα κράτησε η ανάγνωσή τους συμπύκνωνε στα μάτια μου, συμβολικά αλλά τελεσίδικα, τη ζωή του αφανούς Έλληνα.

Πόσο χιούμορ, πόση αλήθεια, πόσος αισθησιασμός μπορεί να προκληθεί από τη συνειρμική ανάκληση του παρελθόντος, αυτού που καθώς ξετυλίγεται συνθέτει την αφήγηση του Δημήτρη Κουκουλά. Είναι, πράγματι, χωρισμένο σε ιστορίες το βιβλίο, όπως υποδηλώνει ο τίτλος, και μάλιστα σε τρεις ενότητες (Τα Φορτηγά, Τα Θεάματα, Τα Μπάνια), αλλά η αίσθηση είναι ενιαία, συμπαγής, πλήρης. Γεμίζει η καρδιά σου με το απόσταγμα της ελληνικής επαρχίας, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ώς τη δικτατορία του 1967, ευφραίνονται οι αισθήσεις γιατί ο λόγος του Δημήτρη Κουκουλά είναι τίμιος, θαρραλέος, γεμάτος μυρωδιές και ξέχειλος από συναίσθημα. Αλλά, καθώς πρόκειται σαφώς για έναν μάστορα του λόγου, το συναίσθημα ελέγχεται, δαμάζεται, τιθασεύεται, συστέλλεται και διογκώνεται κατά βούληση, για να παραδοθεί εν τέλει ως μία παράδοξη εμπειρία, που ο αναγνώστης δανείζεται σαν δική του.

Όμορφο το τέχνασμα να μοιραστεί η αφήγηση σε τρία θεματικά μέρη. Τα Φορτηγά (η κίνηση, η καινοτομία, η απόδραση), τα Θεάματα (η κινηματογραφική εμπειρία από πλανόδιους εμπόρους ταινιών στο καφενείο του χωριού, παρέα με την Γκόλφω και τον Μοντγκόμερι Κλιφτ) και τα Μπάνια (το ερωτικό ξύπνημα, η περιέργεια, η γνωριμία με το σώμα και τον εαυτό). Τα μπλέκει ο Δημήτρης Κουκουλάς και μέσα από μία αυτοβιογραφική ανατομία ψυχής αφήνει ελεύθερη μία πινακοθήκη προσώπων. Πρόσωπα σμιλεμένα στον χρόνο, ξεχασμένα ως πρότινος, άλλα θαμπά και άλλα ξάστερα, όλα όμως «πρόσωπα» και όχι σκιές, άτομα και όχι πλήθος. Όλοι αυτοί οι αξιομνημόνευτοι δευτερεύοντες χαρακτήρες βλασταίνουν από τη γη της Μεσσηνίας, είναι δηλαδή γήινοι όσο δεν παίρνει, και γι’ αυτό ακριβώς είναι στιγμές στιγμές που φαντάζουν εξωπραγματικοί, γοητευτικά απόμακροι και ελκυστικά εξωτικοί, «ντεκουπαρισμένοι» μέσα στο φόντο της μεσσηνιακής ζωής του 1960.

Ποτισμένο από ερωτισμό το αφήγημα του Δημήτρη Κουκουλά, αναδύει συχνά πρωτόγονο αισθησιαμό, αρσενική ντομπροσύνη και διονυσιακό παγανισμό. Ταυτόχρονα, είναι ένα αφήγημα βαθύτατα ευαίσθητο, με την έννοια της ρομαντικής αναπόλησης, θυμίζει ιταλική ταινία της δεκαετίας του 1950, αλλά και σελίδες ελληνικού αναγνωστικού, γίνεται θυμιατό χωρίς όμως βάρος, είναι ανάλαφρο σαν αεράκι και γι’ αυτό είναι φορές που σου σφίγγεται ο λαιμός. Απόλαυση να διαβάζει κανείς κάτι τόσο τίμιο.