akamas • Συνέντευξη Κατερίνας Έσσλιν

Η Κατερίνα Έσσλιν στον Γιάννη Ρουσιά | akamas,
Τετάρτη 3 Αυγούστου 2011 »

Μόλις πριν από λίγες ημέρες είχα την ευκαιρία να διαβάσω και να παρουσιάσω στο blog μου την ενδιαφέρουσα σειρά διηγημάτων της Κατερίνας Έσσλιν με τίτλο Ο μισός βέσπα. Η συγγραφέας ανταποκρινόμενη στη παράκλησή μου απαντά σε κάποιες ερωτήσεις και παρουσιάζει το βιβλίο και τον εαυτό της.

1. Ο μισός βέσπα. Φαινομενικά πρόκειται για έναν αρκετά περίεργο τίτλο. Κατά πόσον αυτός ο τίτλος αντικατοπτρίζει τα διηγήματα που περιέχονται στο βιβλίο;

Έχω μια φοβία. Πως αν δεν δημιουργήσω ενδιαφέρουσες φράσεις με τις λέξεις μου, θα μουτρώσουν και θα μου κάνουν μήνυση. Φροντίζω να τις αιφνιδιάζω λοιπόν, να μην χασμουριούνται, να τις τοποθετώ τη μία δίπλα στην άλλη με τρόπο μη συμβατικό, και ναι, ίσως και περίεργο, αν αυτό εννοείτε χαρακτηρίζοντας “περίεργο” τον τίτλο. Αυτό μου επιτρέπει να εκφράζομαι ελεύθερα, με τον προσωπικό και ίσως αυθάδη τρόπο μου, μια και δεν σέβομαι καθόλου μα καθόλου τον προσωπικό χώρο της φαντασίας και της πραγματικότητας: η κάθε μια βρίσκει στα συρτάρια της συνεχώς πράγματα της άλλης… Θέλω να υπερθεματίσω λίγο πάνω σε αυτό και να σας πω ότι μικρούλα πίστευα ότι αν άνοιγες πολύ πολύ γρήγορα ένα βιβλίο, αλλά μιλάμε για πολύ πολύ γρήγορα, οι λέξεις θα κατρακυλούσαν σκόρπιες στο πάτωμα και μετά εσύ θα είχες την ελευθερία να τις σφουγγαρίσεις και να τις τακτοποιήσεις πίσω σε όποια θέση ήθελες. Το πιστεύω ακόμη κατά κάποιον τρόπο, κόντρα στο scripta manent. Οι λέξεις, παρότι πράγματι καρφώνονται σε μια συγκεκριμένη θέση μέσα στα βιβλία, κατ’ εμέ πρέπει να μοιάζουν πάντα έτοιμες να μπορούν να το σκάσουν. Οι συγγραφείς οφείλουν να τις διευκολύνουν, και όταν τις καρφώνουν, ταυτόχρονα να τις φυγαδεύουν. Και με τα μονόλεπτα μυθιστορήματά μου, όπως εύχομαι να μαρτυρά πράγματι ο τίτλος, αυτό προσπαθώ να κάνω, τόσο με τη φόρμα όσο και με την ουσία τους: να κατασκευάσω ανατρεπτικές εικόνες, να αιφνιδιάσω, να προξενέψω σαν γαμπρό τον σουρεαλισμό στην πραγματικότητα, να απελευθερώσω τη φαντασία. Πάντως, αν και ο περίεργος τίτλος μοιάζει να αφορά σε περίεργο βιβλίο, εξολοκλήρου σουρεαλιστικό, στο σύνολό του “ο μισός βέσπα” θα έλεγα ότι τελικά έχει μόνο μικρές ενεσούλες σουρεαλισμού, μικρά στρατηγικά τσιμπηματάκια εδώ κι εκεί, ανάμεσα από απλά ειπωμένες αλήθειες.

2. Ο υπότιτλος μας αναφέρει ότι πρόκειται για μυθιστορήματα του ενός λεπτού. Τι ήθελες να τονίσεις με αυτό;

Ενός λεπτού σιγή θα έχετε οπωσδήποτε κρατήσει κάποτε. Δεν μοιάζει με αιωνιότητα; Ονόμασα τα διηγήματά μου “μυθιστορήματά του ενός λεπτού” γιατί θα ήθελα να νιώσει κάποιος ακριβώς αυτό: την αιωνιότητα μέσα σε ένα λεπτό. Οι ιστορίες μου προσπαθούν να απομονώσουν ένα πολύ δυνατό συναίσθημα και να το περάσουν στον αναγνώστη άμεσα και συχνά υπαινικτικά, χωρίς πολλά πολλά, προσπαθώντας να φτάσουν στην κορύφωση από τα προκαταρκτικά. Βέβαια, οι ιστορίες μου δεν κρατάνε ενός λεπτού σιγή ακριβώς, παρότι όπως είπα τους λείπουν τα “πολλά πολλά”, αλλά μάλλον ενός λεπτού κραυγή, όντας κάπως θορυβώδη – ακόμη κι όταν ψιθυρίζουν. Εντάξει, μεταξύ μας, ο όρος μυθιστόρημα περιγράφει άλλο λογοτεχνικό είδος, αλλά ο στόχος μου είναι από τη μία στάση του μετρό μέχρι την άλλη, από τη μία ιστορία μέχρι την άλλη, να νιώσεις ότι πράγματι διάβασες μυθιστόρημα. Τα μυθιστορήματα έχουν πόσες σελίδες; Ας πούμε 300; Ε, εγώ έκανα το εξής: στο κάθε ένα από τα 19 μυθιστορήματά μου, έγραψα μόνο από 4-5 σελίδες αντί 300, με την ευχή τις υπόλοιπες 295 να τις συμπληρώνει το μάτι και η φαντασία τού αναγνώστη. Εύχομαι κανείς να μην καταλάβει ότι λείπουν, γιατί αν δεν τα έχω καταφέρει σημαίνει ότι θα χρωστάω 295 σελίδες επί 19 φορές στους αναγνώστες μου. Και άντε να ετοιμάζω βαλίτσες για Βραζιλία.

3. Στα διηγήματά σου περιγράφεις καθημερινά πράγματα με έναν τρόπο αρκετά κυνικό, αλλά και τρυφερό. Πόσο εύκολα αυτό είναι εφικτό;

Πράγματι, στα κείμενά μου, ως ρομαντική που είμαι, δεν ζητώ από τον αναγνώστη να νιώσει ένα συναίσθημα τη φορά αλλά ταυτόχρονα αντιφατικά συναισθήματα: να ξεκαρδιστεί με μαύρο δάκρυ και να κλάψει με την καρδιά του. Πιστεύω είναι εφικτό ή καλύτερα, για να το πάω παρακάτω, απολύτως έντιμο. Μέσα από ταιριάσματα φαινομενικά αταίριαστων συναισθημάτων εκφράζεται με μεγαλύτερη τιμιότητα το Όλον γιατί κατά τη γνώμη μου τα πάντα στέκουν περισσότερο όταν είναι σε διάλογο με τα αντίθετά τους. Μέσα από τα αντίβαρά τους οι έννοιες ορίζουν πληρέστερα την αυθυπαρξία τους: το να σφιχταγκαλιάζεται λοιπόν μια σκοτεινή στιγμή με μια φωτεινή δεν αποτελεί αντίφαση, είναι μέσα στην αλήθεια της ζωής η συνεχής εναρμόνιση φωτός-σκοταδιού. Αν ο κυνισμός είναι σαν τα άγρια μεσάνυχτα και η τρυφερότητα σαν ένα γλυκό μεσημέρι, το κάθε τι έχει την ώρα του μεν, το ζεις αυτόνομα, και για κάποιες ώρες μοιάζει τόσο μακρινό από το αντίθετό του, αλλά έρχεται και η ώρα που ο κυνισμός και η τρυφερότητα πιάνονται χεράκι-χεράκι, το φως και το σκοτάδι συναντιούνται (και μιλάω για τη στιγμή της δύσης και της ανατολής) και μάλιστα, όχι μόνο έρχεται η ώρα, αλλά είναι και η πιο μαγική, η πιο ανακουφιστική, η ώρα που ξαφνικά τα πάντα είναι πιθανά. Στον δικό μου κόσμο, θα έπεφτε στο πάτωμα του σύμπαντος η πινέζα που καρφιτσώνει τη γη στον ουρανό, αν δεν υπήρχε τρόπος να εναρμονίζονται το φως και το σκοτάδι. Λόγω προσωπικών βιωμάτων, μου είναι παντελώς αδύνατον να περιγράψω το οτιδήποτε μαύρο χωρίς “ζαχαρένιο” τρόπο: το μαύρο χρειάζεται άμυνες – κι εγώ το βοηθάω. Ξέρετε… δεν πιστεύω ότι το τριαντάφυλλο βγάζει αγκάθια για να προστατεύεται, αλλά το αντίθετο: τα αγκάθια είναι που έχουν εφεύρει το άνθος στην άκρη του κοτσανιού τους για να μας μάθουν να κοιτάμε ψηλά… Σας έχω κι ένα άλλο μυστικό: όταν βγαίνει περίπατο ο κυνισμός, στο γουόκμαν του ακούει ρομαντικά ιταλικά τραγούδια από ένα σιντί που στο εξώφυλλο έχει μια βέσπα.

4. Ένα θέμα που σε απασχολεί αρκετά έντονα στα διηγήματά σου είναι αυτό του χρόνου. Τι ρόλο παίζει ο χρόνος στη ζωή σου;

Καταλαβαίνω τη βιολογική φθορά. Καταλαβαίνω τι θα πει πριν και μετά. Αλλά δεν καταλαβαίνω καθόλου αυτό που ονομάζουμε πέρασμα χρόνου. Ο χρόνος είναι για μένα ένα συνεχές copy paste του τώρα, δεν κινείται, δεν περνάει. Ζω για το τώρα, δεν μουτρώνω με τον χρόνο: τι να κάνω; να του παραπονεθώ; αφού ξέρω ότι είναι αιώνιος, ξέρω ότι θα παραμείνει αλώβητος πίσω να ταλαιπωρεί τους επόμενους πελάτες του, όταν εμείς φύγουμε, γιατί έτσι πάει, εμείς περνάμε, εμείς κινούμαστε… Αυτός, ατάραχος! Γι’ αυτό και για μένα η μονάδα μέτρησης του χρόνου δεν είναι το δευτερόλεπτο. αλλά το κυβικό εκατοστό. Ο χρόνος έχει χωρητικότητα, είναι ένα κουτί με πεπερασμένο μέγεθος το οποίο προσπαθώ να παραγεμίσω με εμπειρίες. Έχω πετάξει ολόκληρο Σαββατοκύριακο φυτρωμένη στον καναπέ (και μου φάνηκε σαν να κράτησε μια ώρα) κι έχω περάσει και Σαββατοκύριακο στη διάρκεια του οποίου έχω πετάξει με αεροπλάνο, έφτασα στο λονδίνο, είδα φίλους, πήγα στην Tate, είδα θέατρο, βγήκα για δείπνο, πήγα για κυριακάτικο πικνίκ, είδα άλλους φίλους, και το βράδυ γύρισα στην αθήνα και πήγα σινεμά. Και μου φάνηκε σαν μήνας. Μιαν άλλη φορά ήμουν τόσο πικραμένη από μια αναπάντεχη πληροφορία που προσγειώθηκε βίαια στα αυτιά μου που μου φάνηκε σαν να έκανα πέντε χρόνια να περάσω στο απέναντι πεζοδρόμιο. Θέλω να πω δεν μετράνε τα δευτερόλεπτα στον χρόνο, αλλά οι δραστηριότητες, οι διαθέσεις, το πώς καταλαμβάνουμε τον χώρο μας, πώς τον αξιοποιούμε. Η άμυνά μου στη βιολογική φθορά είναι ότι προσπαθώ να είμαι διαρκώς όλες οι ώς ώρας ηλικίες μου, και να διατηρώ την ανεμελιά μου: το καλύτερο αντιρυτιδικό που ξέρω. Στο μπλογκ μου, ο χρόνος με απασχολεί πολύ σε σχέση κυρίως με τον έρωτα, τον θάνατο, τον ναρκισσισμό…
Στέλνω κάποια κείμενα που εμπεριέχουν απαντήσεις σχετικά με την ανεξάντλητη αυτή ερώτηση:
Ανελεύθερος χρόνος. 
Μικυμάου.
Πεθαίνω για μένα.

5. Ασχολείσαι πολλά χρόνια στον χώρο της διαφήμισης. Πως επηρέασε η επαγγελματική σου δραστηριότητα τη συγγραφή του βιβλίου σου;

Η διαφήμιση λειτουργεί με ταχύτητα και concepts και είναι κι αυτή του ενός λεπτού, σαν τις ιστορίες μου – ή μάλλον ακόμη ταχύτερη: του μισού λεπτού. Και στη διαφήμιση, προσπαθώ να “περάσω” ένα πειστικό μήνυμα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, με τρόπο “περίεργο”, που θα ξαφνιάσει. Βρείτε τις ομοιότητες. Αλλά σταθείτε και στις διαφορές. Γιατί σε καμία περίπτωση δεν νιώθω ότι η διαφημίστρια με τη συγγραφέα είναι το ίδιο πρόσωπο. Άλλος ο σούπερμαν κι άλλος ο κλαρκ κεντ. Η διαφήμιση άλλωστε χρειάζεται απαραιτήτως το επίθετο “στρατευμένη” αν θέλει να χαρακτηριστεί τέχνη. Έχει διαφορετικές προθέσεις, θέλει πάντα κάτι να σου πουλήσει, και μάλιστα κάτι εφήμερο, κάτι σπάνια βαθύτερο ή διαχρονικό (αν κι έχει και στιγμές που εμείς οι διαφημιστές τις ονομάζουμε “bigger than advertising”). Βλέπω τρυφερά και με σεβασμό τη δουλειά αυτή, είναι σκληρή δουλειά, και πράγματι καλή προπόνηση για τη φαντασία, αλλά η διαφήμιση είναι έμπορος, είναι πωλητής, θέλει μαγκιά. Θέλει να σου πουλήσει μόδα, μούρη, προϊόντα, λαϊφσταϊλ, παρόν, δεν υποκρίνεται λεπτότητα – και πολύ καλά κάνει. Όταν γράφω βιβλία κάνω διάλειμμα από τη “μαγκιά” αυτή, μου είναι αδύνατον να τα συνδυάσω. Το πρώτο μου βιβλίο, που κυκλοφόρησε τώρα, γράφτηκε πριν καιρό, ένα διάστημα που βρισκόμουν σε sabbatical. Συμπτωματικά, ούτε τώρα εργάζομαι με ωράριο γραφείου, αλλά ως freelancer. Πάντως, το μυαλό μου θέλω να το βλέπω σαν μηχανή του κιμά, που αλέθει τα πάντα και δεν κολλάει πουθενά. Με αυτήν την έννοια τη συγγραφή του βιβλίου μου, και αυτού και των επόμενων, την επηρεάζουν τα πάντα, ακόμη και ακούσια, οτιδήποτε παρατηρώ, ό,τι με περιβάλει, ό,τι μου σερβίρει η ζωή. Η διαφήμιση πάντως σίγουρα επηρέασε το πώς χειρίζομαι όλα τα γύρω-γύρω από το βιβλίο, τη δημοσιότητά του, το social networking του, το εξώφυλλό του, την προώθησή του κλπ. Άλλωστε και ο τίτλος “ο μισός βέσπα” που με ρωτήσατε στην αρχή έχει κάτι το διαφημιστικό. Εννοώ, εκτελεί χρέη τρικλοποδιάς, θέλει να σε προκαλέσει, να σε κάνει να σκοντάψεις πάνω στο βιβλίο, όπως ακριβώς θέλει η διαφήμιση να σε κάνει να σκοντάψεις πάνω σε ένα ράφι σουπερμάρκετ… Το ίδιο και ο υπότιτλος “μυθιστορήματα του ενός λεπτού” – σχεδόν διαφημιστικό τρυκ, με την έννοια του προσωπικού trademark…

6. Αυτό είναι το πρώτο σου βιβλίο, τι περιμένουμε στη συνέχεια;

Αν έκανα μελετημένα σχέδια θα ήταν σαν να έλεγα ψέματα όταν είπα ότι ζω για το τώρα. Κάνω όνειρα όμως κι αυτά περιλαμβάνουν την ευχή να είμαι γερή ώστε να ολοκληρώσω την επόμενη συλλογή  μυθιστορημάτων του ενός λεπτού, καθώς και να συνεχίσω τις αναρτήσεις στο μπλογκ μου. Πρόκειται για διαφορετικές διαδικασίες, με διαφορετικά αποτελέσματα, παρότι η γραφή είναι μία, δυο διαδικασίες αμφότερες εξίσου αναγκαίες. Από εκεί και πέρα, έτσι, άνευ σχεδίου όπως είπα, ό,τι γράφεται το γράφω, κρυφά ή φανερά, αυθόρμητα ή κατά παραγγελία, και δοκιμάζω τα πάντα, ώστε να μην χασμουριούνται οι λέξεις, όπως λέγαμε και πιο πριν. Ασκούμαι. Ασκώ το ύφος μου, είτε με ελαφριά βαράκια, είτε με μαραθωνίους, γράφοντας όλη μέρα, όπου βρω μολύβι και χαρτί ή πληκτρολόγιο, στίχους, σενάρια, ερωτικές επιστολές, μυθιστορηματικά sms, θεατρικά μονόπρακτα, ψεύτικους λόγους πολιτικών, κακεντρέχειες σε παλιά παπούτσια (ή το όνομά μου κάτω από νυφικές γόβες), αποχαιρετιστήριους λόγους, χαζά κόμμεντς κάτω από έξυπνα “στάτους”, ρομαντικά ποιήματα…

Κατερίνα Έσσλιν • Ο μισός βέσπα, Απόπειρα