Κώστας Κρεμμύδας • Βασίλης Πολύζος: Αυτό που βλέπουμε ήταν πάντα παρελθόν

Η ομιλία-εισήγηση του Κώστα Κρεμμύδα, ποιητή και εκδότη του περιοδικού Μανδραγόρας, για την ποίηση του Βασίλη Πολύζου. Από τα Πρακτικά του 29. Συμποσίου Ποίησης (2-5 Ιουλίου 2009) με θέμα Το μοντέρνο στην ποίηση, που κυκλοφόρησαν πρόσφατα (2010) και σε βιβλίο από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

δεν ήταν βέβαια
η τυχερή μου μέρα
αφού παρέπλευσα αβλαβής
τον ανεμόεντα κάβο-Έλιοτ
να στήσω τις πατούσες μου εκατέρωθεν
της μεσημβρίας Γκρήνουιτς
να πάρω πιστοποιητικό
ελεύθερης ναυσιπλοΐας
(«zebra crossing», από τη συλλογή Μια δεύτερη ανάγνωση του ποιητή Κ* και άλλα αμφίδρομα, Απόπειρα, Μάρτιος 2008)
 
Ο Βασίλης Πολύζος σπούδασε Νοµικά και Πολιτικές και Οικονοµικές Επιστήµες. Δικηγορεί στην Αθήνα. Είναι µέλος της International Bar Association και του Human Rights Institute (Λονδίνο). Διετέλεσε επιµελητής ύλης και παρουσιαστής της τηλεοπτικής εκποµπής «Ελλάδα δεν είναι µόνο η Αθήνα» (ΕΡΤ-1, 1985–87). Συνεργάστηκε ως υπεύθυνος πολιτιστικού τοµέα στο ραδιοφωνικό σταθµό «Δίαυλος 10» (1987–88). Ήταν επίσης αρχισυντάκτης του περιοδικού Τα Αγροτικά (1983–87), διευθυντής της περιοδικής επιστηµονικής έκδοσης Αγροτικά Θέµατα (1984–85), εκδότης και διευθυντής του µηνιαίου εντύπου Ο Στρέφης (1982–86). Έχει δημοσιεύσει επτά ποιητικές συλλογές και αναρτά με ταχύτητα ποιήματά του στο ιστολόγιο emiliusx.blogspot.

Βιάζομαι να συνοψίσω γρήγορα με κίνδυνο να παραλείψω σημαντικά από όσα πολλά διεκπεραιώνονται ποιητικά στα ορατόρια/moratoria των βιβλίων του Βασίλη Πολύζου, αλλά και μέσω του blogger Αιμίλιου, ενός φιλοπαίγμονος και πολυπράγμονος alter ego του ποιητή Βασίλη Πολύζου. Ο τίτλος που προτάσσω, το ποιητικό απόσπασμα με το σύμβολο του αστεροσκοπείου Γκρίνουιτς/σήμα κατατεθέν της Αγγλίας, προφανώς ο Έλιοτ, η αμφίδρομη τεχνική που θέλει τον Πολύζο να κινείται άλλοτε ανάμεσα σε αναλυτικές επεξηγήσεις, σε λεπτομερείς χρονολογήσεις ποιημάτων, ή σε διαλογική και ηχητική σύνδεση ενίοτε αγγλικής και ελληνικής γλώσσας (Αν θέλεις να παίζεις/ push up the daisies), αλλά πάντοτε σε αυστηρώς αριθμημένα, σχεδόν α-χειροποίητα ποιητικά ανάτυπα, σε χαρτιά ξεχωριστού ειδικού/αισθητικού βάρους: «τυπωμένο σε χαρτί σαμουά/ μύριζε μοσκοσάπουνο ερμής/ πολυκαιρισμένο/ ένα μαγαζί σε δρόμο επαρχιακό/ όπου άνθιζαν οι μασχάλες της Αντωνίας/ με τα ρολά κατεβασμένα/ με τις σακούλες των ματιών γεμάτες/ εδώδιμα και αποικιακά/ αυτό που βλέπουμε ήταν πάντα παρελθόν», ερμηνεύουν ή αποκαλύπτουν τα εργαλεία της ποίησής του. Μαζί και η απαραίτητη διευκρίνιση: «οι λέξεις που σου δόθηκαν/ ήταν ήδη μαραμένες/ κι όμως μου αρέσει άσκοπα/ να τις ανακατεύω» που μπορεί να αξιοποιηθεί ως αυτοσαρκασμός, καυστικό (συνήθως κριτικό και ενίοτε επι-κριτικό χιούμορ), ειρωνεία, ενδόμυχος φόβος αλλά γιατί όχι και γλωσσικό-διανοητικό παιχνίδι του δημιουργού που βιάζεται να εισπράξει την εναντίωση του αναγνώστη, άρα τη δικαίωση. Άλλωστε στην ποίηση του Πολύζου υπάρχει άπλετος ζωτικός χώρος για παρερμηνεία, ερμηνεία, κατανόηση, συμμετοχή και αναζήτηση. Σαφέστατα είναι ένας από τους πλέον διαλεκτικούς ποιητές, αφού επιδιώκει να διαβάζει/να προεκτείνει το υπόλοιπο, το άλλο μισό της ποιητικής του σύλληψης, με τον απέναντί του συμμέτοχο.

Μένω με την απορία του «Αιμίλιος», για τον οποίο υποστηρίζεται βασίμως ότι ήταν ο πρωταγωνιστής στην ποιητική συλλογή Dizziland (Εριφύλη, 2001) και εφευρέτης του Ηλιακού ποδηλάτου (Μεταίχμιο 2003). Διατηρώ τη βεβαιότητα της επίδρασης Έλιοτ, και δευτερευόντως Πάουντ, αλλά και της καλλιτεχνικής τους συνύπαρξης που εξακολουθεί να αξιοποιείται από τον Β. Π. Και τα τρία πρόσωπα (Αιμίλιος, Έλιοτ, Πάουντ) συνυπάρχουν στην πρόσφατη συλλογή του Το ταξίδι του Αιμίλιου στην Έρημη Χώρα (εκδ. Εριφύλη, Μάιος 2008). Υποθέτω πως ο ποιητής Κ* της δεύτερης ανάγνωσης στην ομότιτλη συλλογή (Απόπειρα, Μάρτιος 2008) είναι ένας εκ των Κωνσταντίνου Καβάφη και Κώστα Καρυωτάκη που κατά καιρούς συνομιλούν με την ποίηση του Πολύζου. Συμπεραίνω, από τη σημείωση «γωνία Κίμωνος κι Ερμού… Βόλος παιδικός», ως περιβάλλον αρχικής διαμόρφωσης του λόγου του, τον Βόλο. Παραθέτω απόσπασμα από το πρώτο ποίημα με τίτλο «μποτίλια στο πέλαγο?» της συλλογής Αναμνήσεις προκάτ άνοιξης (Απόπειρα, 2006), με τη βεβαιότητα αυτοβιογραφικών αναφορών: «ο πόλεμος είχε κριθεί στο διπλανό τραπέζι/ πριν από το ξημέρωμα και δεν το πήρα είδηση/ να γραφτώ στον κατάλογο για τα λάφυρα// κι αργότερα με το πρώτο φύσημα του αγέρα/ πέταξαν οι λέξεις απ’ το ανοιχτό βιβλίο/ έπεα πτερόεντα// στ’ αθώα μας χρόνια ήταν αίθριος ο ήχος τους στ’ αυτί/ κι η γεύση του στη γλώσσα μας καβουρντισμένη ζάχαρη//κι όταν ιριδίζαμε ανάλαφρα στο φως/ γέμιζαν ασημένιες φυσαλίδες/ οι παρτιτούρες των κορυδαλλών/ πρωί πρωί γωνία Κίμωνος κι Ερμού […]». Κατά τα λοιπά ένα πλήθος στοιχείων παρεμβάλλονται μεταξύ αναγνώστη και δημιουργού αποκαλύπτοντας όχι επίδειξη αλλά ανάγκη πολλαπλών αναφορών, αναγνωσμάτων, επιρροών (σταματώ εδώ με την κατάχρηση των γενικών). Το 11ο ποίημα από τη συλλογή Μια δεύτερη ανάγνωση του ποιητή Κ* παραμένει ένας ονομαστικός κατάλογος/προσκλητήριο καλλιτεχνικής συνομιλίας όπως αυτή αποκρυπτογραφείται μέσα στο σώμα της ποίησής του: «εις το όνομα/ Φραγκίσκου Kafka Μπερτόλδου Brecht, Φρειδερίκου Hebbel, Φρίντας Kahlo, Σωτηρίου Dali, Φρειδερίκου Hölderlin, Dylan Thomas,[…] Παύλου, Κωστή Παλαμά, Σαλμάνου Rushdi, Γιώργου Σεφέρη, Ιωάννου Χρυσοστόμου […] Θωμά Stearns Eliot, Γουλιέλμου Shakespeare, δεσμευόμενος «Να ξεπληρώσει με τόκο αβάσταχτο/ ταξίδια που δανείστηκε από παρελθόντες ποιητές». Να συνεκτιμηθεί η χαρτογράφηση της εποχής μας εν μέσω ραδιούργων executives managers, η παράπλευρη παιδοκτονία (ή πατροκτονία;), ο βαρυπάτης αστυνομικός που «θα μοιράζει κλήσεις στα παιδιά του σαββατόβραδου/ που μόνο αυτά διαβάζουν/ τις αλληγορίες των ποδηλάτων» (συνειρμός δικός μου με Εμπειρίκο στον ορισμό της ποίησης ως ανάπτυξης στίλβοντος ποδηλάτου). Τέλος ο στίχος «βγάζοντας απ’ την τσέπη του γιλέκου του/ μια ψόφια κίχλη» μας παραπέμπει στον Σεφέρη, όπως και ο επόμενος, «ο ελπήνωρ-με-το-χάρισμα-του-καναρινιού», που θα πρότεινα να διαβαστεί σε αντιστοιχία με τον «Στρατή Θαλασσινό ανάμεσα στους αγάπανθους», από το Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄: «Κι οι σύντροφοι μένουν στα παλάτια της Κίρκης·/ ακριβέ μου Ελπήνωρ! Ηλίθιε, φτωχέ μου Ελπήνωρ!», αλλά και τους αντίστοιχους από τη Συλλογή, Ι του Τάκη Σινόπουλου: «Ήταν αυτός ο Eλπήνωρ πράγματι στα μαύρα κυπαρίσσια/ τυφλός από τον ήλιο και τους στοχασμούς/ σκαλίζοντας την άμμο μ’ ακρωτηριασμένα δάχτυλα./ Kαι τότε τον εφώναξα με μια χαρούμενη φωνή: Eλπήνορα/ Eλπήνορα πώς βρέθηκες ξάφνου σ’ αυτή τη χώρα;» Και ο Πολύζος σπεύδει να ιστορήσει τη συνέχεια στο δεύτερο μέρος της τρίτης ποιητικής ενότητας υπό τον τίτλο «Variazioni» (Παραλλαγές), στο ποίημά του «karaoke club»: «μια νύχτα μόνο μου χάρισε /η Κίρκη στο Graben/ ένα υστερόγραφο φεγγαριού/ στην έρημη φωλιά της αλεπούς/ χαμόγελο ολοκόκκινο/ πίσω από το ριπίδι των δαχτύλων/ στη μέση της σφιχτό ένα ασημένιο φίδι […]


Το φθινόπωρο του 1984 έχοντας την ευθύνη σύνταξης του μηνιαίου περιοδικού Τα Αγροτικά, ζήτησε συνεργασία από τον Ευγένιο Σπαθάρη προτείνοντας ως κεντρικό θέμα «Τα Αγροτικά του Καραγκιόζη», από όπου προέκυψε το ποίημα-διάλογος Πολύζου-Σπαθάρη «Ανάκριση του Καραγκιόζη». Καταγραφή-συμπύκνωση της προοδευτικής κοινωνικοπολιτικής προέλευσης του περίφημου λαϊκού ήρωα:

Όνομα Πατρός: Ξελιγωμένος
Όνομα Μητρός: Πεινασμένη
Το γένος: Λορδοκομείου
Τόπος γεννήσεως: Στη γωνιά στο τζάκι
Επάγγελμα: Χασομέρης
Μπόι: Πρώτο μέγεθος στάμνας ή κιούπι
Σχήμα προσώπου: Τυροτρίφτης
Χρώμα οφθαλμών: Γλαρά
Σχήμα μύτης: Μελιτζάνα αργίτικια
Πλάτη: Καταπιεζόμενη καμπούρα
Οικογενειακή κατάσταση: Τέσσερις κι ο κούκος
Χόμπι: Ξυπόλητος
Προτίμηση φαγητού: Φασόλια
Ακίνητη ιδιοκτησία: Αέρας κοπανιστός
Τεκμήρια: Αγροτικά των εφοπλιστών
Πήγες φαντάρος; Πως, στη Μακρόνησο
Σου αρέσει το Ροκ; Όταν με δέρνουν, το παραχορεύω

Το αναφέρω ως απλό δείγμα μιας άλλης διάστασης, της πολιτικής, χωρίς βεβαίως να ισχυρίζομαι ότι υπερτονίζεται στο έργο του Πολύζου, αλλά και δίχως να μπορεί να παραλειφθεί, δεδομένης της έκδηλης και εμφανούς ευαισθησίας του να επιλέγει να συγχρωτίζει με στίχους του αισθαντικούς «περιμένοντας να κατεβάσουμε τον νεκρό αδελφό μας/ χαζεύαμε τα επάργυρα αγγελάκια στην κορνίζα του ουρανού», στίχους πεισιθάνατους στο ποίημα «Death by air» από την πρόσφατη συλλογή «Το ταξίδι του Αιμίλιου…»: «διαβάζοντας/ καρκινικές επιγραφές τανάπαλιν/ θα θέλαμε να θυμόμαστε το θάνατο/ ως παρήχηση», ποιητικά αποφθεγματικούς: «η μόνη αλήθεια είναι τα χρώματα που αλλάζουν με το φως κάθε στιγμή», να συνδέει δηλαδή τους δυο άξονες της ανθρώπινης ύπαρξης: έρωτας-θάνατος, ζωή-δράση.

Ένα καταιγιστικό κύμα εκφράσεων με χιουμοριστική/(αυτό)σαρκαστική διάθεση που φτάνει να αποδομήσει τα πάντα: Υπέροχοι πλαστικοί άνθρωποι. Με γεωμετρική διάταξη αντιδράσεων. Πειθήνιοι στις προδιαγραφές τους. Απροβλημάτιστοι σαν τρίγωνα ισοσκελή./Λειτουργούν με μπαταρίες και με ρεύμα πόλεως. Εμφορούνται υπό υγιών αρχών… («Homo Plasticus», από τη συλλογή Επίλογοι και άλλα Κεκραγάρια, εκδ. Εριφύλη, 1999). Από την ίδια συλλογή σημειώνω το ποίημα «αλλάζοντας στάση στον ύπνο»: όνειρα πλάτης/ όνειρα δεξιάς πλευράς/ όνειρα αριστερής πλευράς/ στο ταβάνι πάντα ακοίμητος/ ο γλόμπος της εξουσίας// μιλήστε μου για τον ποιητή Ελύτη/ανέκραξε η κυρία Ιουλίτη.

Μια ευφυής μετάπλαση σε ποίηση και εικόνες απλών λέξεων φράσεων προτάσεων, που ταξινομούνται με ακρίβεια τοπιογράφου, παρελαύνουν μέσα από στις σελίδες των βιβλίων του Β. Π. εξιστορώντας συνήθως ή για την ακρίβεια υπογράφοντας ένα νέο κατάστιχο που φιλοδοξεί να συμπεριλάβει όλες τις επί γης ανθρώπινες και ταυτοχρόνως άυλες πράξεις: με το περιεχόμενο, το χρόνο δράσης ή αφήγησης, το ύφος, τη μορφή, να διακτινώνονται μεταξύ πράξεων των Αποστόλων, στίχους του Σοφοκλή από τον Οιδίποδα επί Κολωνώ, το έργο Η Νεκρά Θάλασσα του Θεόφιλου, τους ψαλμούς του Δαβίδ, μέχρι «τα λιγνά βυζάκια/ της ξαδελφούλας του της Έφης/ που δε φόραγε στηθόδεσμο».

Βασίλης Πολύζος
Crail, Kingdom of Fife

φθινόπωρο
σ’ αυτό το θολό νησάκι
απέναντι
φάνηκε τον Ιούλιο το πρώτο φάντασμα
ήταν κοπέλα
μας έγνεφε με τα λιγνά της χέρια
είπε ο μπάρμαν
στρώνοντας στο ποτήρι μου
τον αφρό της μπίρας
με ξύλινη σπάτουλα στον τοίχο το πηδάλιο
δείχνει τα οχτώ σημεία του ορίζοντα σ’ αποστρατεία
το εκκρεμές διφορούμενο
χωρίς λόγο ύπαρξης
ο άνεργος μυγοσυλλέκτης στο ταβάνι
κάποτε ταξίδεψα στην Κρήτη
είπε ο μπάρμαν
ήταν άλλη εποχή
ίσως φούξια
ίσως χρυσοπράσινη
στο παράθυρο προς τη μεριά του δρόμου
στοίχειωσε ασάλευτη παρθένα
ογδοντάχρονη plus
ασημένια περμανάντ μεσοπολέμου
χάρτινα χέρια
χάρτινη ράχη
διαβάζει paperback
ουδέν νεώτερον
από το δυτικόν μέτωπον
το χειμώνα έχουμε εδώ μεγάλη μοναξιά
είπε ο μπάρμαν

(από τη συλλογή 12+1 μοναχικά ποιήματα,
Εριφύλη, 2005)