Συμβόλαιο με... τα κόμικς

Το πρώτο γραφιστικό μυθιστόρημα γραμμένο το 1978 από τον διάσημο κομίστα Γουίλ Άισνερ.

Γράφει η Τιτικα Δημητρούλια | Καθημερινή,
Κυριακή 26 Ιουλίου 2009 »»

Will Eisner • Συμβόλαιο με το Θεό και άλλες ιστορίες
μτφρ.: Βαρβάρα Χατζησάββα,
Lettering: Παυλίνα Καλλίδου,
εκδ. Απόπειρα

Η μόδα των graphic novel, που στα ελληνικά έχουν αποδοθεί ως γραφιστικά μυθιστορήματα και εικονογραφημένες νουβέλες, έχει αρχίσει να ριζώνει εδώ και κάμποσο και στην Ελλάδα. Χωρίς σειρά και σίγουρα χωρίς καμιά φιλοδοξία εξαντλητικής καταγραφής αναφέρουμε γραφιστικά μυθιστορήματα που ακούστηκαν και διαβάστηκαν: «Logicomix», η ελληνική, ιδιαιτέρως λόγια φιλοσοφική εκδοχή των Απόστολου Δοξιάδη, Χρίστου Χ. Παπαδημητρίου, Αλέκου Παπαδάτου και Annie Di Donna (Ίκαρος)· το βραβευμένο με Πούλιτζερ «Maus» του Αρτ Σπίγκελμαν, των στρατοπέδων συγκέντρωσης όπου οι κρατούμενοι είναι ποντίκια, οι Ες-Ες γάτες και οι Αμερικανοί σκυλιά που έρχονται να τις φάνε (Zoobus)· «Περσέπολις», της Μαργιάν Σατραπί, η ταραγμένη ιστορία του Ιράν μέσα από τα μάτια ενός κοριτσιού (Ηλίβατον)· «Παλαιστίνη», τα σκίτσα-πολεμικές ανταποκρίσεις από την ιντιφάντα του Τζο Σάκκο, (ΚΨΜ)· το αυτοβιογραφικό «Θανατάδικο» της Αλισον Μπέχντελ, η σπαρακτική ιστορία μιας κόρης που επιζητά μια σχέση με τον πατέρα της ακόμα και μετά τον θάνατό του (Γράμματα).

Και φυσικά, πλάι στις μεταφράσεις, τα πρωτότυπα, και ειδικά όσα μεταφέρονται στο σινεμά, τα έργα του Φρανκ Μίλερ, μαθητή του πρωτεργάτη των κόμικς Γουίλ Αϊσνερ στον οποίο αποδίδει διαρκώς φόρο τιμής, από το «Daredevil» ώς το «Sin city» και τον Μπάτμαν· το «V for Vendetta» και το πρόσφατο «Watchmen» του Αλαν Μουρ και τόσα άλλα. Και βέβαια, το κυριότερο, ας μην ξεχνάμε αυτό που επιμένουν να υπογραμμίζουν οι Γάλλοι, ότι το εικονογραφημένο μυθιστόρημα, το κόμικ σε μορφή βιβλίου, έχει εμφανιστεί συστηματικά στην Ευρώπη πολύ νωρίτερα από ό,τι στην Αμερική, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήδη, με τις ιστορίες του Τεν-Τεν λόγου χάρη.

Ο όρος graphic novel καθαυτός, πάντως, είναι ένας όρος συγκεχυμένος, που οι περισσότεροι κομίστες δεν αδυνατούν απλώς να τον προσδιορίσουν με ακρίβεια αλλά και τον απορρίπτουν. Ενας όρος που δηλώνει έργα με μακροσκελή αφήγηση, παρόμοια με του μυθιστορήματος, αλλά και συλλογές ιστοριών, και διασκευές γνωστών λογοτεχνικών έργων, και έργα στα όρια του μυθοπλασιακού και του μη μυθοπλασιακού, πάντα εικονογραφημένα. Ενώ όμως με αμιγώς ειδολογικά κριτήρια δυσκολεύεται κανείς να τον ορίσει, τον αντιλαμβάνεται αμέσως σε επίπεδο λειτουργικό. Graphic novel σημαίνει προσανατολισμός στο ενήλικο κοινό, πραγμάτευση σύνθετων θεμάτων, φιλοδοξία λογοτεχνικότητας, αναγωγή εντέλει των κόμικς σε σοβαρή τέχνη. Σημαίνει πολιτική, ιστορία, κοινωνική κριτική, ρεαλισμός. Σημαίνει νουάρ και επιστημονική φαντασία επίσης, ουτοπία και δυστοπία κυρίως, πάνω από όλα στυλιζάρισμα και ύφος, πάντα σε ένα κώδικα μεικτό. Όλα όσα κατάφερε με το πρώτο ήδη έργο του νέου είδους η εμβληματική μορφή των κόμικς, ο Γουίλ Αϊσνερ.

Η ώρα του βιβλίου

Το 1978, σαράντα σχεδόν χρόνια μετά τον λαοφιλή ήρωά του Σπίριτ, τον οποίο μεταφέρει στην οθόνη σήμερα ο Μίλερ, ο χαλκέντερος κομίστας αποφασίζει ότι έχει έρθει η ώρα το κόμικ να γίνει βιβλίο. Δεν είναι ακριβώς ο εισηγητής του όρου, αλλά αυτός τον καθιερώνει με την εμβέλεια του έργου του: το «Συμβόλαιο με τον Θεό» καταγράφεται στη μνήμη του κοινού και των θεωρητικών του πεδίου ως το πρώτο γραφιστικό μυθιστόρημα (που διαθέτει ωστόσο σημαντική προϊστορία). Ο ίδιος λέει ότι ο όρος προέκυψε από την ανάγκη του να πείσει για τη σοβαρότητα του έργου του έναν εκδότη – και η εξήγησή του δεν μοιάζει αναληθοφανής, αν σκεφτούμε ότι την εποχή εκείνη μόνο συγκεκριμένοι εκδότες έβγαζαν κόμικς και μόνο συγκεκριμένα βιβλιοπωλεία τα πουλούσαν.

Μετά τη δεκαετία του ’90 το φαινόμενο αποκτά μεγάλες διαστάσεις. Γεγονός είναι ότι, ασχέτως, όρου, δημιούργησε τομή στην εξέλιξη των κόμικς, με τέσσερις ιστορίες που στα ελληνικά εκδίδονται πάνω στην ώρα, τόσο σε σχέση με τα graphic novels και τη μόδα τους όσο και με τη θεματική τους: είναι ιστορίες του ’30, της κρίσης, με ήρωες μετανάστες που αναζητούν μια καλύτερη ζωή στις πρώτες πολυκατοικίες του Μπρονξ.
Η ιδιαίτερη μείξη των κωδίκων στο γραφιστικό μυθιστόρημα αλλά και η σαφής εξάρτησή του από τα είδη τα οποία συναιρεί, στον βαθμό που ακόμα δεν έχει βρει εντελώς τον αυτόνομο βηματισμό του, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί αμηχανία στην κριτική, ακόμα και όταν αποδέχεται ότι το ταπεινό και το υψηλό επαναπροσδιορίζονται διαρκώς στις μέρες μας. Ξεκινάμε από την ιστορία.

Ένας νεαρός ευσεβής και αγαθός Εβραίος που μετά βίας γλιτώνει από τα ρωσικά πογκρόμ στα τέλη του 19ου αιώνα και καταλήγει στην Αμερική, κάνει πριν εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη ένα συμβόλαιο με τον Θεό: αυτός θα τον υπηρετεί και ο Θεός θα τον προστατεύει. Όταν χρόνια αργότερα η υιοθετημένη κόρη του πεθαίνει, σπάει το συμβόλαιο και γίνεται ένας αδίστακτος καπιταλιστής, ώς τη στιγμή που αποφασίζει ότι ίσως έφταιγε το συμβόλαιο και δεν τηρήθηκε από τον Θεό, ίσως δεν ήταν σωστά διατυπωμένο. Το νέο του συμβόλαιο είναι φτιαγμένο από τους νομομαθείς ραβίνους. Άγνωστες όμως οι βουλές του Κυρίου.

Ένας πλανόδιος τραγουδιστής, σαν αυτούς που οργώνουν τους δρόμους της Αθήνας σήμερα, άνεργος και αλκοολικός, συναντά μια γυναίκα που του υπόσχεται να τον βοηθήσει να κάνει καριέρα – με το αζημίωτο φυσικά. Μόνο που δεν σημειώνει τη διεύθυνσή της και τα όνειρά του γίνονται καπνός, μαζί με τα λεφτά που του έχει δώσει για κουστούμι. Ένα μικρό κοριτσάκι εξοντώνει τον σκληρό Γερμανό επιστάτη της πολυκατοικίας της οδού Ντόμπσι, μετερχόμενο μέσα που μόνο μια πολύ σκληρή ζωή μπορεί να έχει διδάξει σε ένα τόσο μικρό παιδί. Οι καλοκαιρινές διακοπές προσφέρονται για κάθε λογής συνευρέσεις, τόσο στα ακριβά ξενοδοχεία όπου πλέκονται ειδύλλια συμφέροντος όσο και στα ταπεινά αγροκτήματα, που μετατρέπονται σε ιδιότυπες πανσιόν. Με την επιστροφή, η ζωή ξαναρχίζει ίδια και οι τυχεροί είναι λίγοι.

Μάχη, χαμένη εξαρχής

Οι ήρωες του Αϊσνερ είναι όλοι φτωχοδιάβολοι και ως τέτοιους τους αντιμετωπίζει: το κακό και το καλό συνυπάρχουν στον ασπρόμαυρο κόσμο της μνήμης, της δικής του μνήμης την οποία επικαλείται για τις συγκεκριμένες ιστορίες. Εγκλωβισμένοι σε μια άγρια μητρόπολη και μια άγρια εποχή, παρίες ενός συστήματος που τους χρειάζεται απελπισμένα, δίνουν μια μάχη συχνά εξαρχής χαμένη, στα όρια του απάνθρωπου.
Οσο για τα σκίτσα, είναι η άλλη όψη του έργου: εξεικονίζουν δραστικά και συνοπτικά αυτό που μόνο πολλά λόγια ή η σιωπή μπορούν να αιχμαλωτίσουν, εντυπώνουν στο μυαλό του αναγνώστη την γκρίζα ζωή, τη βροχή, τη βία, την απελπισία, ως κραυγή, σαν την κραυγή του Φρίμμε όταν εγκαταλείπει τον Θεό του. Κι αυτό το συμβόλαιο με τον Θεό, που περνά στα χέρια ενός άλλου παιδιού όταν το πετά από το παράθυρο, δεν είναι παρά το τελευταίο καταφύγιο της απελπισίας, η ανάγκη μιας ασφάλειας και μιας πίστης σε μια ρημαγμένη ζωή που θέλει να αναιρέσει τον εαυτό της. Ένα βιβλίο που απευθύνεται κατά πρώτο λόγο σε αυτούς που δεν αγαπούν τα κόμικς και έπειτα σε όλους όσοι τα λατρεύουν.

Hμερομηνία :  26/7/09
Copyright:  http://www.kathimerini.gr