Χριστίνα Οικονομίδου: «Μ’ έναν χορό στο στόμα»

γράφει ο Γιώργος Μπλάνας | Διάστιχο,
Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου 2019 »»

Προεισαγωγή – μήπως και με αυτήν την ευκαιρία ρίξουμε μια ματιά στα ποιητικά πράγματά μας και αποδώσουμε στην Χριστίνα Οικονομίδου την αξία της.

Σήμερα, στην Ελλάδα, η ποίηση τρεχοβολάει ανάμεσα σ’ έναν γκρεμό και σ’ ένα ρέμα. Από τη μια – το ρέμα ή ο γκρεμός, δεν έχει σημασία – επιστρέφει κούτσα-κούτσα στην κανονικότητα, εμφορούμενη από τις νεοσυντηρητικές ιδέες της περίφημης Σχολής της Φρανκφούρτης, αντιπαραθέτοντας την ποίηση στον πεζό λόγο. Στιχάκια που ζηλούν την ελληνική ποίηση του μεσοπολέμου, ζηλωτή του γαλλικού συμβολισμού των μέσων του 19ου αιώνα. Από την άλλη, εμφορούμενη από τις ψυχωτικές ιδέες της σύγχρονης ψευδοριζοσπαστικής φιλοσοφίας, απορρίπτει κάθε ποιητικό συστατικό, με την ελπίδα πως η αντιποιητικότητα θα κατοχυρωθεί ως τέχνασμα ποιητικότητας. Αποτέλεσμα: οι σημερινοί Έλληνες ποιητές δεν κινούν όλοι μαζί συρφετός γυρεύοντας ομοιοκαταληξία – όπως έλεγε ο Καρυωτάκης – αλλά κινούν όλοι μαζί συρφετός, γυρεύοντας ευταξία. Ευταξία! Σαν να λέμε: Με τον Πλάτωνα θα τα βάλουμε τώρα που η Δύση άρχισε να βάζει τα πράγματα σε τάξη; Προς τι πάλι και πάλι τα ίδια ερωτήματα, που δεν μας αφήνουν να κάνουμε την δουλειά μας, να γυρίσομε ωραία-ωραία στα σπίτια μας, να φάμε και να πέσουμε για ύπνο νωρίς-νωρίς, γιατί αύριο έχουμε πολλή δουλειά;

Στο μεταξύ, δίνει μια συνέντευξη η Χριστίνα Οικονομίδου και λέει: «Άλλωστε, η ποίηση δεν καλείται ν’ απαντήσει σε τυχόν ερωτήματα, αλλά να τα θέσει με έναν διαφορετικό τρόπο. Προφανώς και υποκρύπτεται μια θέση πίσω από κάθε δημιουργία, μια θέση όμως που αφήνει ανοιχτό το πεδίο αμφισβήτησής της και, μάλιστα, την προκαλεί αυτή την αμφισβήτηση». Ποια ερωτήματα, κυρία Οικονομίδου; Για ποίηση μιλάμε. Ερωτήματα θέτει η φιλοσοφία και απαντήσεις δίνει η επιστήμη. Αυτό είναι το καθεστώς (με την ισχυρή σημασία της λέξης) του Δυτικού πολιτισμού. Εσείς, για να είστε νομοταγής, αρκεί να διασώσετε την τιμή των λέξεων που υπάρχουν για να εννοούν καθαρά αυτό που λένε. Από εσάς ζητάμε απλότητα που θα δημιουργεί το ποιητικό πλαίσιο ώστε να νιώθει ο αναγνώστης ασφαλής, να νιώθει ότι εδώ του απευθύνονται με ειλικρίνεια, «χωρίς μπλόφες και τερτίπια», όπως έγραφε κάποτε –με τις καλύτερες προθέσεις– ένας νεαρός ποιητής, παρουσιάζοντας κάποιο από τα βιβλία σας.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον εδώ είναι πως όντως η ποίηση της Οικονομίδου είναι ειλικρινής, αλλά γεμάτη μπλόφες και τερτίπια και οι λέξεις της λένε καθαρά αυτό που λένε, αλλά εννοούν ένα σωρό σκοτεινά πράγματα. Τέλος, υπάρχει μια απλότητα στον ποιητικό λόγο της, αλλά γεμάτη προσκόμματα – αυτά τα ευλογημένα προσκόμματα που μόνο ένας έμπειρος δημιουργός μπορεί να διαχειριστεί δαιμόνια. Έτσι, σαν ένα υφαντό με κόμπους τοποθετημένους στην πορεία του χεριού, που επιχειρεί να απολαύσει την ομορφιά της πλέξης του. Και όταν συναντήσει αυτούς τους κόμπους, αντί να έχει την αίσθηση ελαττωμάτων, που μειώνουν την αξία του υφαντού, νιώθει πως ίσα-ίσα γι’ αυτό είναι όχι μόνο τέλειο, αλλά και ζωντανό, ενεργό σαν διαδικασία.

Γράφει η Οικονομίδου:

Κάθε πανσέληνο του νέου έτους,
τα προάστια τρίζουν τα δόντια τους
μέσα στα μνήματα
ευυπόληπτων μονοκατοικιών
είτε ανασαίνουν
οι κουζίνες αστικών διαμερισμάτων.

Ναι, είναι μια πολύ ισχυρή – συναισθηματικά και ιδεολογικά – εικόνα. Καταλαβαίνουμε: Υπάρχει κάτι που στοιχειώνει τα προάστια, την περίκλειστη ζωή τους, τις τραγωδίες που βρίσκονται πίσω από κάθε πόρτα. Οι ευυπόληπτες μονοκατοικίες – προσπάθειες των ενοίκων τους να δείξουν πως ευημερούν ή ν’ αποφύγουν την δυσφορία της ζωής τους, μοιάζουν αργά το βράδυ με μνήματα και ακούγονται τριγμοί δοντιών και ανάσες αστικών διαμερισμάτων. Μας στοιχειώνει ο μονότονος, ρυθμισμένος κόσμος μας. Μας μετατρέπει σε ψυχικά βαμπίρ. Ωραία ποίηση.

Ναι, αλλά λείπουν δύο λέξεις από τους στίχους που διάβασα. Δυο λέξεις που τις αφαίρεσα επί τούτου. Οι στίχοι είναι:

Κάθε πανσέληνο του νέου έτους,
τα προάστια τρίζουν τα δόντια τους
μέσα στα μνήματα
ευυπόληπτων μονοκατοικιών
είτε και ανασαίνουν ασμένως
οι κουζίνες αστικών διαμερισμάτων.

Δυο κόμποι στο υφαντό. Ένα «και» κι ένα «ασμένως» [μετά χαράς, ευχαρίστως, δηλαδή, αλλά σε μιαν εκδοχή καθαρευουσιάνικη, γερασμένη, νομιμόφρονα, μικροαστική]. Τι κάνουν εδώ αυτές οι δύο λέξεις; Τι σημαίνει εκείνο το σοβαροπρεπές «ασμένως» κι εκείνο το σχεδόν μαθηματικό «είτε και»; Φυσικά, δεν θα δώσουμε εδώ απάντηση. Πρώτον, γιατί ο χώρος μας δεν είναι απεριόριστος και, δεύτερον, επειδή οι απαντήσεις είναι απεριόριστες. Θα αρκεστώ να πω πως οι δύο αυτές λέξεις σημαίνουν, δείχνουν την πηγή της μετατροπής των προαστίων σε νεκροταφεία και των κατοίκων σε ψυχικά βαμπίρ. Και η πηγή αυτή, που δεν δηλώνεται άμεσα –για ποίηση μιλάμε– είναι το συμβολαιογραφικό, δικηγορικό, νομοταγές, εκπαιδευτικό, επιστημονικά, λογικά προσανατολισμένο φαντασιακό μας. Έχουμε πεθάνει και κανείς δεν μας το έχει πει, επειδή καθένας φοβάται πως είναι νεκρός.

Έδωσα ένα παράδειγμα, με την ελπίδα πως θα πάρετε τοις μετρητοίς την κρίση μου για την ποίηση της Χριστίνας Οικονομίδου.

Λοιπόν, η ποίησή της – όπως ιδίως παρουσιάζεται στο πρόσφατο βιβλίο, Μ’ έναν χορό στο στόμα – είναι εξαιρετική και τεχνικά πεπειραμένη – δεξιοτεχνική, θα μπορούσα να πω. Υπάρχει εκεί μέσα μια σοφία, που δεν έχει καμία σχέση με τα στιχάκια που κυκλοφορούν ανάμεσά μας σαν «λογοτεχνία». Βάζει σε λόγια τόσο απλά ερεβώδη συναισθήματα, που όλοι τα νιώθουμε και δεν τα είδαμε ποτέ, πουθενά εκπεφρασμένα έτσι. Και θέτει από την αρχή τα ερωτήματα που στοιχειώνουν τον διαβόητο «παράλογο κόσμο» των υπαρξιστών. «Έχω βαρεθεί», της έγραψα κάποτε, «να διαβάζω κοινοτοπίες ακόμα πιο κοινότοπα διατυπωμένες. Τα 2/3 των ποιητών είναι κακογράφοι. Είναι μονοκόμματοι, αφελείς στην χρήση της γλώσσας».

Αντίθετα, στην περίπτωση της Οικονομίδου έχουμε να κάνουμε με έναν εντυπωσιακό τρόπο με τον οποίο κάνει ποίηση με δοκιμιακό υλικό. Και δεν το πετάει στα μούτρα του αναγνώστη αυτό το υλικό, ώστε ο αναγνώστης να υποθέσει πως δεν μπορεί να είναι τόσο ωμή – άρα μου ζητάει να το αντιληφθώ ως ποίηση. Τέτοιου είδους τεχνάσματα είναι μελό, βέβαια. Η Οικονομίδου διαμορφώνει το υλικό της ώστε να φανεί πόσες ιδέες βάζει ο σάκος της ποίησης. Έχει ρυθμική αγωγή και εκφραστικό κέντρο. Πράγματα σπάνια. Να η αξία της.

Μ’ έναν χορό στο στόμα
Χριστίνα Οικονομίδου
Απόπειρα
85 σελ.
ISBN 978-960-537-274-3